Dünya Miras? Adalar

Bir dönem çeşitli etnik, millet ve dinden yüzücülerin yetiştiği Prens Adaları’nın üç kadın sporcusu, Dünya Mirası Adalar programında konuğumuz oluyor.  Adalar’ın başarılı ve rekortmen kadın yüzücülerinden, Lale Kohen, Nur Pahiya Morer ve Laden Acarlı ile yüzmedeki başarılarının yanısıra o dönemdeki Adalar’ın deniz kültürünü, Marmara Denizi ile olan bağlarını, Adalar’ın çok kültürlü yapısını ve dönüşen Ada kıyılarını, kumsallarını, kuşatılan sahillerini konuşuyoruz.

Tadını tuzunu kaçırdığımız, zenginliklerini koruyamadığımız Marmara Denizi biyoçeşitliliğini, zenginliğini, tarihsel süreçteki değişimini ve geleceğini konuğumuz, deniz biyoloğu, yazar, sualtı fotoğrafçısı, belgeselci, deniz ekoloğu Dr Mert Gökalp ile konuşuyoruz.

Nereliyiz? Nereye aitiz? Aile nedir? Vatan nedir? Memleket nedir? Din nedir? Dil nedir? Öteki kimdir? Konuğumuz akademisyen, yazar, düşünür Herkül Millas ile “azınlık olmak” üzerine konuşuyoruz.  

Mezar taşına ''Ömrü bilgeliği aramakla seyahatlerde geçti'' diye yazılmasını vasiyet eden rahip, gazeteci, seyyah, mucit, John Louis Sabuncu'nun Diyarbakır'da başlayan Büyükada'da devam edip Amerika'da son bulan ilginç yaşam öyküsünü, Sabuncu'nun Büyükada'daki yaşamı ve ''Arılı ev'' gibi arkasında bıraktığı önemli izlerin peşine düşen araştırmacı, yazar, belgeselci Özcan Geçer ile konuşuyoruz.

Yahya Kemal’in 1916'da Büyükada’daki Viranbağ’da “Adalardan yaza ettik de vedâ; sızlıyor bağrımız üstündeki dağ; seni hatırlıyoruz Viranbağ!” dizeleriyle başlayan "Viranbağ" isimli şiirine ve filmlere ilham olan bu önemli ve tarihi yer, Adaların bağcılık kültürüne ait. Konuğumuz, Mustafa Nuri Devres Vakfı’dan tarihçi Murat Devres ile bu bağcılık kültürünü konuşuyoruz.

Marmara Kervanı, Adalardaki yerel savunucularla Burgazada’sında buluştu. Kervan şimdilik son molasını verdi ama daha yapılacak çok iş var. Bu programda Marmara Yaşasın ve Marmara’nın diğer yerel inisiyatifleri konuğumuz. 

Konuğumuz Tuğçe Kaplan ile Yassıada'nın dönüşümünü, 27 Mayıs 1960 Askerî Darbesi’nden adanın Demokrasi ve Özgürlükler Adası adıyla müzeleştirilmesine kadar geçen süreç içerisinde, farklı aktörlerin adaya ilişkin geliştirdikleri söylemler, stratejiler aracılığıyla irdeliyoruz.

Dünya Mirası Adalar'da konuklarımız ikisi de yazar ve çevirmen olan Ayşe Sarısayın ve Yiğit Bener. Ayşe ve Yiğit’in başka ortak yönleri de var: İkisi de ünlü edebiyatçıların çocukları. Farklı meslekler seçtikleri halde 40’lı yaşlarında edebiyata yöneliyor, bu alanda ürünler veriyorlar. İkisinin de ilk kitapları 2001 yılında yayımlanıyor. Yiğit Bener’in Prens Adaları’yla bağlantısı çocukluk ve gençlik yıllarına uzanıyor. Hemen her yıl yaz tatillerinde ailece Heybeliada’ya geliyor, babası Erhan Bener’in yakın dostu Nejat Gülen’in Heybeliada’daki evinde konuk oluyorlar. Adalar’ın Ayşe Sarısayın’ın da geçmişinde önemli bir yeri var. İlkokul yıllarında kiralık bir evde art arda üç yaz geçiriyor Heybeliada’da. Her ikisinin de belleğinde 60’lı, 70’li yılların ada atmosferinin, ormanların, denizin, börtü böceğin ve o dönemin komşuluk ilişkilerinin, dostlukların izleri var.

Yaklaşık 30 senedir yaptığı çalışma ve araştırmalarla Marmara Denizi’nin kirliliğini, ölüyor olduğunu bize anlatmaya çalışan hidrobiyolog Levent Artüz konuğumuz oluyor ve yaşamsal bir sorun olarak Marmara Deniz’i ölümünü anlatıyor. 

1984 yerel seçimlerine, dönemin neoliberal politikalarının  Adalar’da inşaat dalgasının önünü açtığı döneme, tarihi bir yolculuğa çıkıyoruz. Böylece bugün, Adaların işgal edilen, doldurulan kıyılarına tarihsel bir perspektiften bakıp, neye dönüştüğünü anlamaya çalışacağız. 

Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın romanlarını yayına hazırlayan, Can Yayınları editörü, yazar Mustafa Çevikdoğan ile neredeyse 80 seneyi aşan bir süredir müze olmayı bekleyen Hüseyin Rahmi Gürpınar Evi’ni konuşuyoruz.

Konuğumuz Aylin Vartanyan ile İstanbul Expressive Arts Enstitüsünün katılımcılarıyla birlikte 2021 yılının Eylül ayında Burgazada’da deneyimlenen doğa ve fotoğraf temelli dışavurumcu sanat çalışmalarından yola çıkarak alanın kadın dayanışmasına nasıl bir katkıda bulunduğunu konuşuyoruz.

Dünya Mirası Adalar'ın bu haftaki konuğu sosyolog Anna Théodoridès. Théodoridès, 3 Şubat’ta Paris’te gerçekleştirdiği konferanstan sonra  “Akillas Millas’in İnanılmaz Yolculuğu” başlığı altında çalışmasını Adalılar ve İstanbullular ile paylaştı.

Heybeliada Ruhban Okulunda 6-7 Şubat 2022 tarihinde, okulun kapanmasının 50. yılı ve okulun son müdürü, aynı zamanda manastırın başrahibi Metropolit Maximos Repanelis'in 30. ölüm yıldönümü konu başlıklı bir konferans gerçekleşti.  Heybeliada Ruhban Okulunun başrahibi, Piskopos Aravissou Kassianos ile kültürel bir miras olan Ruhban Okulunu, tarihini ve konferansı konuşuyoruz.

Marmara Denizi gözünüzün önünde yok olurken ya da yaşadığınız eviniz mahalleniz, ormanınız, nehriniz…sevdiğiniz bir yerin yok edilmesinden dehşete düştüyseniz ve endişelendiyseniz ve bu çevresel değişimin ürettiği sıkıntı sizi depresif bir zihinsel durumda hissettiriyorsa, solastalji yaşıyor olabilir misiniz? Dünya Mirası Adalar’da Psikiyatri Uzmanı, Psikanalist Prof. Dr. Peykan Gençoğlu ile bu çok yeni konuya bir girizgah yapıyoruz.

Türk Deniz Araştırmaları Vakfı’nın (TÜDAV) düzenlediği Marmara Denizi Sempozyumu'nu konuklarımız Doç. Dr. Nur Eda Topçu Eryalçın ve Dr Arda Tonay ile konuşuyoruz.

Bu hafta konuğumuz Taner Öngür. 1984’te Almanya’da yaşarken yeşil hareket yeni başlamıştı. Çevre hareketinden tanıştığı arkadaşları ile küresel iklim değişikliği konusuna çok kafa yoruyorlardı. Moğollar Grubu ile birlikte küresel ısınmayla ilgili ilk şarkıyı yaptı.  Rock dünyasının en önemli isimlerinden, Moğolların efsane basçısı Taner Öngür’e, Heybeliada’daki evinde konuk olduk. Ev stüdyosunda çok keyifli bir sohbet eşliğinde canlı müzik kaydı da yaptık.

Marmara Deniz'i çevre hukuku davası açıldı! Çevre mücadelesi ve iklim krizi açısından bu dava çevreye zararlı bir yatırımın önlenmesi veya karar vericilerin bu tarz uygulamalardan vazgeçilmesi amacını taşımaktadır. Bu davanın başarılı olması ancak herkesin konunun bir ucundan tutması, ekolojik hukuki düzenin, devletler ve küresel organizasyonlar ile değil, adaletsizliklerin mağduru olan halkın ve onların örgütlerinin mücadeleleri ile mümkündür.  "Tekirdağ Ergene Derin Deniz Deşarj A.Ş. Marmara Denizi’nin tabutuna bir çivi daha çakmamak için, Karadeniz ve Ege’nin de yok olmasını önlemek için, davalı şirketin Marmara Denizi’ne deşarj ettiği atık suların deşarjının derhal durdurulması gerekmektedir.”

Marmara'ya zehir akıyor. Istranca Dağları'ndan doğan 283 kilometre uzunluğundaki Ergene Nehri, Meriç Nehri ile birleşerek önceden Saroz Körfezi'ne dökülüyordu. Kuzey Ege’ye boşaltılan bu atıklar daha sonra yeni tesisin kurulması ile Marmara’ya akıtılmaya başlandı. Ve muazzam bir müsilaj patlaması yaşandı. Marmara’da bir çevre felaketi yaşanırken konuklarımız iki sivil bireyin, Defne Koryürek ve Dr. İzel Levi Çoşkun'un konu üzerine kıymetli çalışmalarını konuşuyoruz. 

Adalar tarihte bir çok kırılma yaşadı. Son kırılma, 1980’lerin  Özal’lı ve Dalan’lı neoliberal ekonomi uygulamalarının başladığı yıllardı. İmar uğruna bir çok tarihi yapı yıkılıp, apartmanlar yapıldı. Doğal kıyıları dolduruldu, güzelim bahçeleri yok edildi. Yine de İstanbula kıyasla Adalar halen geçmişle günümüz arasında bize bağ kurduran, hafızamızı canlı tutan bir çok değeri günümüze taşıyarak geldi.  Bugüne gelecek olursak, en büyük kırılmayı yaşıyoruz!Tüm yetkiler seçilmişlerin, yerelin  elinden alınarak Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığına geçti. Seçilmişlere çöp toplamaktan başka seçenek bırakılmadı. Artık yetki tek adamda! Peki Adalar Belediyesi neler yapacak?  Konuğumuz, Adalar Belediyesi Başkanı Sayın Erdem Gül ile konuşuyoruz.