Podkast Powszechny

Morawy to kraina historyczna zajmująca wschodnią i południową część dzisiejszej Republiki Czeskiej. W XII wieku Znojmo na południowych Morawach było siedzibą księcia z dynastii Przemyślidów – Konrad II Znojemski, z okazji swojego ślubu z Marią Serbską w 1134 roku ufundował malowidła w rotundzie, które zachowały się do dziś, a które przedstawiają m.in. władców z dynastii Przemyślidów. Tymczasem ich córka Helena została żoną Piasta – księcia Kazimierza Sprawiedliwego – i za jej czasów na dworze w Wiślicy prawdopodobnie powstał nasz rodzimy romans rycerski, czyli „Historia o Walgierzu i Helgundzie” zawierająca śmiałe motywy erotyczne.

W świetle diagnoz wielu filozofek i filozofów, nie ma już miejsca na naiwną wiarę w naprawę świata, przywrócenie mu dawnej, przyjaznej człowiekowi formy. Jakie konsekwencje filozoficzne, społeczne i polityczne wiążą się ze zmierzchem epoki człowieka? Opowiada dr Michał Pospiszyl, filozof i socjolog.

Wioletta Grzegorzewska, pisarka: „Schronisko jest obozem przejściowym dla prześladowanych – doświadczających ukrytej, silnej przemocy psychicznej i fizycznej. A że tutaj rotacja kobiet jest duża, to nasłuchałam się, zobaczyłam coś, czego nie widać na pierwszy rzut oka, jak patrzysz na ładne osiedle. Tutaj może trafić każdy – czy jesteś pisarką, jak ja, czy byłą dyrektorką czy np., jak moja szefowa, adwokatką. Ona przez 20 lat walczyła z przemocą domową, aż przyszła tu w nocy z dzieckiem.

Bartosz Rumieńczyk, reporter: "Unia Europejska od 2016 roku nie zmieniła swojej polityki migracyjnej. Stoimy w miejscu. Zamiast pracować nad nowymi rozwiązaniami, tworzyć lepsze procedury, dyskutować o systemie relokacji i otwarciu legalnych kanałów migracji, my nadal spieramy się o to kto jest uchodźcą i jakie zdjęcia miał w telefonie. Absurd".

Urządzenie, które pozwala 70-latkowi przemieszczać się jak 20-latek, analiza skośności chińskich dachów, kryształy elektronowe i życie oraz śmierć pewnego mamuta. Na przegląd wydarzeń naukowych miesiąca zaprasza Łukasz Lamża.

400 lat temu pod Chocimiem połączone siły polskie i kozackie udowodniły, że Imperium Osmańskie da się powstrzymać. O tym tryumfie mówiono na wszystkich dworach Europy. Mogło się też wtedy wydawać, że to krok bliżej do Rzeczypospolitej Trojga Narodów. Czy historia musiała się potoczyć inaczej? A także – jak walczyła husaria, ile wiemy o Kozakach i co oznaczało „przedmurze chrześcijaństwa”?

Zygmunt Konieczny, kompozytor: „Gdy pytam kogoś, dlaczego śpiewa piosenki po angielsku, a on odpowiada, że ma zamiar robić karierę na Zachodzie, ręce mi opadają. Teoretycznie ma rację, bo może zrobi karierę światową, ale w sensie czystego myślenia o sztuce – nie jest to dla mnie szlachetne podejście do zawodu”.

Paweł Pieniążek, korespondent “TP” z Afganistanu: “Młodzi Afgańczycy nie pamiętają lat 90., często nie widzieli taliba na oczy. Dziś powtarzają, że ich marzenia zostały rozbite w pył, że nie mają już przyszłości. Ale dla części społeczeństwa kluczową wartością jest bezpieczeństwo, nawet za cenę wolności. W kraju, w którym od ponad 40 lat trwa wojna, każda chwila wytchnienia jest witana z ogromnym entuzjazmem”.

Pojęcie to ukuł pisarz i aktywista Mark Gevisser. „Różowa granica” wyznacza nowy front walki o prawa człowieka. O tym, gdzie, i dlaczego akurat tam, przebiega ona w Polsce, jak możemy się przyczynić do poprawy sytuacji osób LGBTQ+ w naszym kraju i jak mądrze budować inkluzywne społeczeństwo, rozmawiamy z aktywistką Magdą Dropek.

Agnieszka Duczmal, dyrygentka: "Jako kobieta cały czas zmagałam się z tym, że zawsze widziano we mnie młodą i dobrze zapowiadającą się. Kiedy skończyłam 60 lat, postanowiłam zrobić koncert urodzinowy, żeby pokazać i powiedzieć głośno, że mam już 60 lat i już nie jestem młodą, dobrze zapowiadającą się dyrygentką".

Elżbieta Węgierska, zwana także Elżbietą z Turyngii, to bardzo ważna święta Środkowej Europy: urodziła się w 1207 roku jako córka króla Węgier Andrzeja II, i została żoną Ludwika landgrafa Turyngii. Elżbieta słynęła z pobożności i z pasją oddawała się działalności dobroczynnej; zmarła w wieku 24 lat, zarażając się od chorych, których pielęgnowała. Dlaczego elementem jej legendy jest przedstawienie krucyfiksu w łóżku i kim był złowieszczy Konrad z Marburga biczujący Elżbietę?

Jak zmienia się klimat dzisiaj, pod wpływem działalności człowieka, a jak zmieniał się sześćdziesiąt pięć milionów lat temu, po uderzeniu asteroidy? Jak zaufać sztucznej inteligencji i o której godzinie w nocy drzewa najszybciej rosną? Na przegląd wydarzeń naukowych zaprasza Łukasz Lamża.

Ofer Aderet, „Haaretz”: Nie spotkałem się w Izraelu z antypolonizmem rozumianym jako nienawiść przeciw narodowi polskiemu. Spotkałem się z konkretnymi uczuciami pojedynczych osób, z ludźmi, którzy czują wściekłość z powodu indywidualnej krzywdy zadanej w przeszłości – a więc ze zjawiskiem, które występuje punktowo. Oczywiście, że są też wypowiedzi skrajne, szczególnie w internecie - trzeba jednak pamiętać, że to nie ma pełnego przełożenia na to, co myśli się o Polsce w Izraelu. Poza tym znam wielu Izraelczyków, którzy w ostatnich latach zakochali się w Polsce. Do momentu wybuchu pandemii samoloty były dosłownie zapchane, a wielu moich rodaków leciało do Polski, by potem relacjonować: jak tam fajnie, odkryliśmy polską kuchnię, polską przyrodę, zrobiliśmy świetne zakupy! A więc zamiast o antypolonizmie – mówmy o filopolonizmie, który w ostatnich latach jest tu zjawiskiem.

Zenon Kruczyński, pisarz i aktywista, były myśliwy: „To nie był przypadek. Nie. Były tam dwie sarny, na które nagle, gdzieś z żyta, wypadły dwa psy. Zaczęły te sarny gonić. Złożyłem się, strzeliłem do jednego z psów i go bardzo ciężko zraniłem. Ten pies później umarł. To było wydarzenie, o które zapytałaś, które zmienia. Zwrot”.

Barbara Sadurska, pisarka i prawniczka: „To jest nawet pięknie powiedziane: »siedź w kącie, a znajdą cię« albo »ustąp«. To »ustąp« pamiętam bardzo wyraźnie: »ustąp starszemu, bo starszy«, »ustąp młodszemu, bo młodszy«, »ustąp głupszemu, bo sobie nie poradzi«, »ustąp mądrzejszemu, bo to jest jego miejsce«… To »ustąp« jest we mnie cały czas”.

W trzecim odcinku podkastu „Conrad na fali" rozmawiamy o chłopskości i ludowości – jej śladach obecnych w naszym współczesnym pejzażu kulturowym. Będzie także o wstydzie związanym z pochodzeniem z ludowej klasy społecznej, uchodzącej powszechnie za niższą oraz o możliwościach zaistnienia bardziej otwartego i egalitarnego społeczeństwa. Być może kiedyś deklaracja „jestem ze wsi" nie będzie wiązała się z koniecznością przepracowania swojego bagażu kulturowego, jak uczynił to w swoim głośnym „Powrocie do Reims" Didier Eribon.

[CONRAD FESTIVAL: NATURA PRZYSZŁOŚCI] Z Katarzyną Kalwat, reżyserką teatralną, której sceniczna wersja „Powrotu do Reims" Didiera Eribona została znakomicie przyjęta zarówno przez krytykę, jak i publiczność, rozmawiamy o normalności jako źródle cierpień. Jak opowiada o tym sztuka? Jak o problemach wynikających z istnienia opresyjnych hierarchii i narzędzi dominacji mówi teatr? I jak wyglądałaby sfera społeczna bez normalności? Rozmawia Grzegorz Jankowicz, dyrektor programowy Festiwalu Conrada.

W twórczości piętnastowiecznego malarza włoskiego Carla Crivellego wielokrotnie powracał enigmatyczny atrybut w postaci ogórka – głównie w przedstawieniach Matki Boskiej z Dzieciątkiem. W sztuce średniowiecznej i renesansowej najczęściej „owocowymi” atrybutami Madonny i Dzieciątka bywało jabłko (aluzja do grzechu pierworodnego), gruszka (symbolizująca słodycz miłości), lub winogrona (odnoszące się do eucharystycznego wina). Tymczasem znaczenie ogórka pozostaje niejasne, a badacze proponują bardzo różne jego interpretacje: od symbolu grzechu i odkupienia, poprzez osobisty znak artysty, aż do odniesień seksualnych związanych z tajemnicą Wcielenia.

Olga Drenda, pisarka i etnolożka: „Bardzo bliskie mi jest fotografowanie pozornie mało interesujących miejsc, takich jak stacja benzynowa, centrum logistyczne, przystanek autobusowy i tak dalej (dziś śniły mi się wiaty…). To uruchamia we mnie wysiłek obserwatorki. Sprawia, że nie tylko idę czy jadę autobusem, bo muszę, ale chcę też zauważyć na czym polega i jak wygląda przestrzeń wokół mnie, dlaczego ten sklep ma taki szyld, a nie inny, dlaczego takie wzięcie ma chemia z Niemiec…”

Joanna Gierak-Onoszko: "Kanadyjskie szkoły z internatem to nie były izolowane przypadki, to nie były pojedyncze akty przemocy wobec dzieci. To był system zaprojektowany, by, jak mówili jego twórcy, zabić Indianina w dziecku. Dzisiaj o tych, którzy przez nie przeszli nie mówi się w Kanadzie absolwenci, lecz ocaleńcy".