Tk Podcast

ศาสตราจารย์นิธิ เอียวศรีวงศ์ วิเคราะห์วัฒนธรรมการอ่านของไทย ว่าแท้จริงแล้วสังคมไทยไม่ใช่สังคมที่ใช้ตัวอักษรหรือใช้ตัวหนังสือมากนัก แต่ถ่ายทอดเรื่องราวและความงดงามทางภาผ่านวัฒนธรรมแบบมุขปาฐะ ซึ่งเป็นวิถีที่เน้นการใช้ความจำโดยไม่จำเป็นต้องมีการวิเคราะห์เนื้อหาการอ่านมากนัก ดังนั้นเนื้อแท้ของคนไทยจึงไม่ใช่ชาตินักอ่าน เมื่อกล่าวถึงประเด็นการอ่านในปัจจุบันจึงอาจมีความหมายแตกต่างจากการอ่านของคนในสมัยก่อน อนึ่ง การส่งเสริมวัฒนธรรมการอ่านจำเป็นขึ้นอยู่กับเงื่อนไขอย่างน้อย 2 ประการคือ การสร้างทัศนคติด้านการอ่านให้เป็นเรื่องของการหาความสุขและความเพลิดเพลิน มิใช่เรื่องที่ต้องเคร่งเครียดหรือมุ่งประโยชน์ด้านความรู้เพียงอย่างเดียว และจำเป็นการพัฒนาคุณภาพการศึกษาควบคู่กันไป

ไม่กี่ปีที่ผ่านมา จีนได้ขึ้นแท่นมหาอำนาจด้านเศรษฐกิจของโลก ทั้งยังทำสถิติครองอันดับหนึ่งในการสอบโครงการประเมินผลนักเรียนร่วมกับนานาชาติ (PISA) ทั้ง 3 วิชา ทำให้หลายชาติหันมามองหาบทเรียนแห่งความสำเร็จจากจีน ทว่า ศาสตราจารย์หย่ง เจ้า จากมหาวิทยาลัยโอเรกอน กลับกระเทาะมายาคติว่าด้วยความสำเร็จทางการศึกษาจีน ซึ่งมีทั้งด้านที่ดีที่สุดและเลวที่สุด ไว้ในหนังสือ 2 เล่ม คือ ผู้เรียนที่มีความเป็นสากล (World Class Learners: Educating Creative and Entrepreneurial Students) และ ใครกันจะกลัวมังกรร้ายตัวเบิ้ม (Who's Afraid of the Big Bad Dragon?: Why China Has the Best (and Worst) Education System in the World)

สัปดาห์หนังสือต้องห้าม (Banned Books Week) เป็นงานรณรงค์ที่จัดขึ้นเป็นประจำทุกปีในสหรัฐอเมริกาตั้งแต่ปี 1982 ในช่วง 2 สัปดาห์สุดท้ายของเดือนกันยายน ริเริ่มโดยสมาคมห้องสมุดอเมริกัน (American Library Association - ALA) และองค์การนิรโทษกรรมสากล (Amnesty International) เพื่อแสดงจุดยืนด้านเสรีภาพในการอ่าน เนื่องมาจากมองเห็นความสำคัญของการปกป้องหนังสือที่มีเนื้อหาขัดกับมุมมองแบบอนุรักษ์นิยมของสังคมหรือทัศนะที่คนทั่วไปไม่ยอมรับ และมีการเก็บรักษาหนังสือเหล่านั้นเพื่อให้ผู้ที่ต้องการอ่านสามารถเข้าถึงได้

MOOC (Massive Open Online Course) หมายถึง ระบบการจัดการเรียนการสอนออนไลน์ระบบเปิดสำหรับมหาชน ซึ่งมีลักษณะให้เข้าเรียนได้ไม่จำกัดจำนวนคน เป็นระบบเปิดให้กับทุกคนที่อยากเรียนจะต้องได้เรียน โดยไม่เสียค่าใช้จ่ายในการเรียน ปี 2560 Thai MOOC เริ่มเปิดสอนอย่างเป็นทางการ จัดทำเนื้อหาโดยมหาวิทยาลัยชั้นนำของไทยกว่า 40 แห่ง มีรายวิชาแล้วกว่า 150 วิชา ในอนาคต Thai MOOC มีแนวทางจะขยายขอบข่ายเนื้อหาให้ครอบคลุมการศึกษาตลอดชีวิตของคนไทยตั้งแต่วัยเด็ก วัยเรียน วัยทำงาน ไปจนถึงวัยชรา รวมทั้งการเทียบโอนหน่วยกิตเพื่อสำเร็จหลักสูตรของสถานศึกษาในระบบ

ประสบการณ์ปรับตัวของห้องสมุดประชาชนเดนมาร์ก ที่เลือกเผชิญกับความท้าทายที่มากับยุคดิจิทัล ด้วยการออกแบบแนวคิดใหม่เพื่อสร้างบริการใหม่ๆ ที่มุ่งตอบสนองความต้องการของผู้คนอย่างแท้จริง ภายใต้โครงการโมเดลแห่งเดนมาร์ก และแนวคิดที่เรียกว่า Four Spaces Model กล่าวคือห้องสมุดจำเป็นต้องมี พื้นที่ 4 ลักษณะ เพื่อรองรับกิจกรรมการเรียนรู้ที่จะเกิดขึ้น ได้แก่ พื้นที่การเรียนรู้ (learning space) เพื่อให้เกิดการศึกษาค้นคว้าและค้นพบ พื้นที่สร้างแรงบันดาลใจ (inspiration space) เพื่อสร้างประสบการณ์ที่น่าประทับใจ พื้นที่พบปะ (meeting space) เป็นพื้นที่สาธารณะแบบเปิดเพื่อให้เกิดการเรียนรู้อย่างมีส่วนร่วม และพื้นที่แสดงออก (performative space) มุ่งเน้นการสนับสนุนกิจกรรมเพื่อให้เกิดการสร้างสรรค์

วันห้องสมุดเพื่อสันติภาพ หรือ Libraries for Peace Day ตรงกับวันที่องค์การสหประชาชาติประกาศให้เป็น “วันสันติภาพสากล” คือวันที่ 21 กันยายนของทุกปี มีหลักคิดว่าห้องสมุดควรมีจุดมุ่งหมายให้ผู้คนเข้าถึงความรู้อย่างไม่มีข้อจำกัดและไม่แบ่งแยก เพื่อให้คนเหล่านั้นสามารถใช้ความรู้ยกระดับคุณภาพชีวิตของตนและพัฒนาจิตใจ ซึ่งมีเป้าหมายสูงสุดคือสันติภาพของมวลมนุษยชาติ ศูนย์รวมข้อมูลข่าวสารกิจกรรมที่เกิดขึ้นทั่วโลกและเผยแพร่กิจกรรมต่างๆ ให้รับรู้อย่างกว้างขวาง คือเว็บไซต์ librariesforpeace.org

ห้องสมุดของประเทศสิงคโปร์ได้รับการยกย่องว่ามีมาตรฐานในระดับสากล เหงียน เลก ชอ ได้นำเสนอพัฒนาการของห้องสมุดสิงคโปร์ที่ได้ริเริ่มนวัตกรรมห้องสมุดด้านต่างๆ ให้มีประสิทธิภาพ สอดคล้องกับบริบททางสังคม และก้าวทันความเปลี่ยนแปลงทางเทคโนโลยี ทั้งด้านนวัตกรรมห้องสมุดเชิงกายภาพ นวัตกรรมการวางแผนและดำเนินงานห้องสมุด และนวัตกรรมห้องสมุดดิจิทัล

ประเทศไต้หวันผ่านกฎหมายห้ามเด็กเล็กที่มีอายุต่ำกว่า 2 ปีใช้อุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์โดยสิ้นเชิง เช่น โทรทัศน์ ไอแพด และโทรศัพท์สมาร์ทโฟน หากพบว่ามีผู้ปกครองเด็กฝ่าฝืนอาจได้รับโทษปรับสูงถึง 50,000 บาท และระบุว่าผู้ปกครองต้องควบคุมให้บุตรหลานที่มีอายุต่ำกว่า 18 ปี “ต้องใช้เวลาอย่างเหมาะสม” กับอุปกรณ์เหล่านี้ ในแวดวงการอ่านมีการถกเถียงกันว่า หนังสือกระดาษกับหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ อะไรกรีนกว่ากัน? Book Industry Environmental Council จึงวิจัยถึงปริมาณก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ที่ถูกปล่อยสู่ธรรมชาติจากการอ่าน พบว่า หนังสือกระดาษก่อให้เกิดคาร์บอนไดออกไซด์โดยตรง ในขณะที่การอ่านอีบุ๊คใช้กระแสไฟในการอ่านต่ำมากจนมีผลต่อการปล่อยคาร์บอนไม่มากนัก แต่สิ่งที่ก่อให้เกิดมลพิษอยู่ที่การผลิตอุปกรณ์การอ่านมากกว่า

Ideas Box การเรียนรู้และความคิดสร้างสรรค์ ณ ที่ใดก็ได้! บันทึกวีดิทัศน์การประชุมวิชาการประจำปี 2560 (TK Forum 2017) โดย เจเรมี ลาชาล (Jérémy Lachal) ผู้อำนวยการองค์กรห้องสมุดไร้พรมแดน (Libraries Without Borders) Ideas Box เป็นนวัตกรรมห้องสมุดที่บรรจุอยู่ในหีบเหล็ก 2 ใบ ซึ่งเคลื่อนที่และติดตั้งง่ายแม้กระทั่งในสถานการณ์ที่ยากลำบากและท้าทายที่สุด พื้นที่ 100 ตารางเมตรถูกอัดแน่นด้วยลักษณะการใช้งานมากมาย ทั้งการเชื่อมต่อกับอินเทอร์เน็ตผ่านดาวเทียม เครื่องคอมพิวเตอร์พกพา แท็บเล็ตจอสัมผัส เครื่องอ่านหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ หนังสือ และเครื่องมือการเรียนรู้อีกมากมาย นวัตกรรมดังกล่าวได้รับรางวัลยอดเยี่ยม WISE Award 2016 จากองค์กรสุดยอดนวัตกรรมโลกด้านการศึกษา หรือ World Innovation Summit for Education

บรรณารักษ์มีหน้าที่จัดระบบระเบียบหนังสือในฐานะขุมทรัพย์ทางปัญญา แต่เมื่อถึงยุคที่เทคโนโลยีและพฤติกรรมการใช้บริการเปลี่ยนไป บรรณารักษ์ก็ต้องปรับตัวขนานใหญ่เพื่อให้มีทักษะในการให้บริการสารสนเทศที่หลากหลายและเท่าทันเทคโนโลยี เราสามารถสำรวจภาพลักษณ์ของบรรณารักษ์ในสายตาของคนทั่วไปในยุคสมัยต่างๆ ได้จากประดิษฐกรรมทางวัฒนธรรมในชีวิตประจำวัน ไม่ว่าจะเป็น ภาพยนตร์ ละคร เพลง นิยาย และของเล่น ซึ่งเราเรียกว่า Pop Culture หรือวัฒนธรรมสมัยนิยม เพราะนี่เป็นเสมือนกระจกบานใหญ่ ที่ทำหน้าที่สะท้อนมุมมองความรู้สึกนึกคิดของสังคม

นาตาเลีย ชารีน่า อายุ 59 ปี บรรณารักษ์และผู้อำนวยการห้องสมุดวรรณกรรมยูเครน ซึ่งตั้งอยู่ที่กรุงมอสโคว์ถูกพิพากษาให้จำคุก 4 ปี แต่ให้รอลงอาญาไว้ก่อน ด้วยข้อหาว่าห้องสมุดของเธอครอบครองหนังสือต้องห้าม เรื่อง “War in a Crowd” เขียนโดย ดมิโตร คอร์ชินสกี้ ซึ่งหนังสือดังกล่าวรัฐบาลสหพันธรัฐรัสเซียประกาศให้เป็นหนังสือผิดกฎหมาย เนื่องจากมีเนื้อหาแนวชาตินิยมยูเครนแบบสุดโต่งและต่อต้านรัสเซีย การจับกุมและกักบริเวณครั้งนี้ถือเป็นการคุกคามและทำลายบทบาทของห้องสมุดและการทำหน้าที่ของบรรณารักษ์ กระทบต่อระบอบประชาธิปไตย เสรีภาพในการเรียนรู้ และความหลากหลายทางวัฒนธรรม

ดัชนีนวัตกรรมโลก หรือ Global Innovation Index ประจำปี 2017 ภายใต้แนวคิด “นวัตกรรมให้อาหารโลก” (Innovation Feeding the World) มุ่งกระตุ้นให้เกิดความเชื่อมโยงของการสร้างนวัตกรรมในระบบเกษตรกรรมและอาหาร โดยประเทศไทยอยู่ในอันดับที่ 51 ของโลก รายงานยังระบุประเด็นที่น่าสนใจว่า “การเกษตรดิจิทัล” กำลังปรากฏตัวให้เห็นในขอบเขตทั่วโลก มีส่วนสำคัญที่ก่อให้เกิดระบบการเกษตรอัจฉริยะ ซึ่งจะช่วยลดแรงกดดันจากการใช้ที่ดิน การใช้พลังงาน และการใช้ทรัพยากรธรรมชาติอื่นให้มีประสิทธิภาพสูงขึ้นได้